کنوانسیون رامسر از منظر حقوق بین الملل محیط زیست

مهرداد محمدی
کارشناس حقوق بین الملل
دانشگاه علامه طباطبایی

مقدمه:
تالاب‌ها به‌عنوان محل رشد نباتات بومي، زيستگاه گونه‌هاي خاص حيوانات از جمله پرندگان آبزي مي باشند همچنين با دارا بودن پتانسيل‌هاي اقتصادي، فرهنگي، علمي و تفريحي منابع پرارزشي هستند كه حفاظت و حراست آن‌ها اهميت ويژه‌اي دارد. كنوانسيون تالاب ها كه در سال 1971 در شهر رامسر ايران به امضا رسيد امسال (سال 2011) چهل ساله مي شود. در روز سيزدهم بهمن ماه سال 1351 (دوم فوريه سال 1971) نمايندگان 18 كشور در رامسر گردهم آمدند و اين معاهده بين الدولي را خلق نمودند. اين معاهده بين الدولي چارچوبي به منظور تسهيل همكاري هاي بين المللي به منظور حفاظت و استفاده معقول از تالاب ها و منابع آن ها فراهم مي آورد. طرف‌هاي معاهده در اين كنوانسيون موظفند كه تالاب‌هاي حائز اهميت سرزمين خود را تعيين نمايند، نقشه‌هاي اصلاحي تالاب‌ها را به نحوي تنظيم و اجرا كنند كه حفظ و حراست و بهره‌برداري صحيح از آنها را در سرزمين خود تسهيل نمايند، با اعمال مديريت صحيح كوشش كنند تعداد پرندگان آبزي در تالاب‌هاي مربوطه را افزايش دهند و تمهيدات لازم براي حفاظت تالاب‌ها و پرندگان آبزي در منطقه تالاب‌ها فراهم سازند.
ويژگي منحصر به فرد كنوانسيون تالاب هاي مهم بين المللي رامسر آن است كه كنوانسيون مزبور نخستين معاهده نوين بين دولت هاست كه هدف آن حفاظت از منابع طبيعي مي باشد. از جمله اهداف كلان كنوانسيون رامسر جلوگيري از تخريب جهاني تالاب ها و همچنين حفاظت از تالاب هاي باقيمانده از طريق استفاده معقول از اين منابع طبيعي مي باشد. اين مهم ميسر نخواهد شد مگر از رهگذر همكاري هاي بين المللي، سياست گذاري مناسب، ظرفيت سازي و انتقال تكنولوژي.

پيش زمينه:
فراخوان اوليه به منظور تهيه كنوانسيوني بين المللي براي تالاب ها، طي كنفرانسي كه بخشي از پروژه موسوم به MAR بود مطرح گرديد. برنامه مذكور پاسخي بود به شتابگيري روند تخريب اراضي وسيعي از باتلاق ها و تالاب هاي اروپا كه حاصل آن كاهش تعداد مرغان آبزي اين نواحي بود. كنفرانس MAR در سال 1962 و با شركت نهادهايي بين المللي همچون اتحاديه بين المللي حفاظت از طبيعت و منابع طبيعي، مركز بين المللي تحقيقات تالاب ها و جانوران آبزي و شوراي بين المللي حفاظت از پرندگان در Stes-Maries-de-la-Mer فرانسه برگزار گرديد. هشت سال پس از آن تاريخ و متعاقب يك سلسله جلسات فني و بين المللي، متن يك كنوانسيون جديد تحت توجهات سازمان IWRB (امروزه موسوم به Wetlands International)، راهنمايي پروفسور G.V.T Matthews و هدايت دولت هلند تهيه شد. كنوانسيون مزبور ابتدائا در نظر داشت تا با ايجاد شبكه اي از پناهگاه ها از پرندگان آبزي حفاظت نمايد؛ اما به تدريج و با توسعه ي متن كنوانسيون و با كمك مشاور حقوقي آقاي Cyrille de Klemm ، حفاظت از بوم تالاب ها (به جاي گونه ها) ارجحيت يافت.

تصويب كنوانسيون:
سرانجام در كنفرانسي به ابتكار آقاي اسكندر فيروز (رييس سازمان محيط زيست وقت) و در شهر ساحلي رامسر در تاريخ دوم فوريه 1971 متن كنوانسيون رامسر مورد موافقت قرار گرفت و روز بعد به امضاي نمايندگان 18 كشور رسيد. كنوانسيون به محض دريافت هفتمين سند تصويب يا الحاق توسط يونسكو (امين معاهده) كه از سوي دولت يونان تسليم گشت اجرايي گرديد. امروزه كنوانسيون رامسر 160 طرف متعاهد از سرتاسر جهان دارد . تاكنون و از زمان تصويب، كنوانسيون رامسر دستخوش اصلاح گرديده است: ابتدا توسط يك پروتكل در سال 1982، و بار ديگر با اعمال اصلاحاتي بر معاهده اصلي در سال 1987 موسوم به اصلاحات رِجينا. در ذيل به توضيح مختصري پيرامون اصلاحات اين كنوانسيون خواهيم پرداخت:
پروتكل پاريس:
پروتكل پاريس (با افزودن ماده 10 مكرر به متن كنوانسيون) در كنفرانس فوق العاده اطراف متعاهد در دسامبر سال 1982 و در مقر يونسكو در پاريس به تصويب رسيد. پروتكل ياد شده كه در سال 1986 اجرايي گرديد رويه اي جهت اصلاح كنوانسيون تبيين نموده و نسخ رسمي معاهده را به زبان هاي انگليسي، فرانسوي، عربي، آلماني، روسي و اسپانيايي تصويب نمود. امروزه تقريبا تمامي اطراف معاهده پروتكل پاريس را پذيرفته اند و به طور معمول طرف هاي جديدي كه به كنوانسيون رامسر ملحق مي شوند طرف پروتكل هاي اصلاحي پاريس و رجينا تلقي مي شوند.
اصلاحات رجينا :
در كنفرانس فوق العاده اي كه در سال 1987 با حضور اطراف معاهده در رجينا كانادا برگزار شد يك سري اصلاحات (بخصوص بر مواد 6 و 7) اعمال گرديد. اصلاحات مورد بحث، تغيير چنداني در اصول اساسي كنوانسيون ايجاد ننمود اما جنبه هايي از كنوانسيون كه از اين اصلاحات متاثر گرديدند بدين قرار بودند: اختيارات اطراف متعاهد، ايجاد يك كميته دائمي، بودجه، و يك دفتر يا دبيرخانه دائمي. اين اصلاحات در اول مي 1994 اجرايي شدند.

ماموريت كنوانسيون:
ماموريت كنوانسيون رامسر عبارتست از: "حفاظت و استفاده معقول از كليه تالاب ها از طريق اقدامات محلي، منطقه اي و ملي، و همكاري بين المللي به منظور كمك به دستيابي به توسعه پايدار در سرتاسر جهان."
تعريف به كار رفته از تالاب ها در اين كنوانسيون بسيار موسع است و شامل مرداب ها، لجن زارها، درياچه ها و رودخانه ها، آب‌هاي طبيعي يا مصنوعي اعم از دائمي يا موقت است كه آب‌هاي شيرين، تلخ يا شور در آن به صورت راكد يا جاري يافت مي‌شود.
چرا تالاب ها؟
تالاب ها از جمله ی مولدترین محیط های جهان هستند . آنها گهواره های تنوع زیستی دنیا هستند که با فراهم ساختن آب و قابلیت زاد آوری اولیه نقش مهمی در بقای گونه های بی شماری از گیاهان و جانوران وابسته به خود ایفا می کنند . آنها از اجتماعات انبوه گونه های پرندگان ، پستانداران ، خزندگان ، دوزیستان ، ماهیان و بی مهرگان حمایت می کنند . تالاب ها حداقل 4.9 میلیارد دلار ارزش خدماتی در سال بوجود می آورند .
تالاب ها ارزش اقتصادی زیادی دارند . تامین آب ، شیلات ( بیش از دو سوم از برداشت محصول ماهی جهان به سلامت مناطق تالابی بستگی دارد ) ، زراعت ( از طریق حفظ سهم آب و نگه داری مواد غذایی حاصل از دشت های غرقابی ) ، تولید چوب ، منبع انرژی لجنی و گیاهی ، منابع حیات وحش ، حمل و نقل و فرصت های تفریحی و گردشگری ( توریسم ). در واقع اهميت تالاب ها را بايد به شرح ذيل بر شمرد:
- تالاب ها به لحاظ اكولوژيكي از اهميت بنياديني برخوردارند و تنظيم كننده رژيم هاي آبي و منابع تنوع زيستي در تمام سطوح اعم از گونه ها، توليد و وراثت و اكوسيستم هستند.
- تالاب ها منابع با اهميتي به لحاظ اقتصادي، علمي، فرهنگي و تفريحي براي جوامع به شمار مي روند.
- تالاب ها نقشي حياتي در انطباق و كاهش تغييرات آب و هوايي دارند.
- دست اندازي مداوم و از بين بردن تالاب ها موجبات صدمات جدي و گاهي جبران ناپذير به محيط زيست و اكوسيستم را فراهم مي آورد.
مفهوم استفاده معقول از تالاب ها:
استفاده معقول از تالاب ها كه در زمره اهداف كنوانسيون رامسر قرار دارد يعني: حفظ ماهيت اكولوژيكي آن ها كه با اجراي شيوه هاي اكوسيستمي و در چارچوب توسعه پايدار ميسر مي گردد. بنابراين اساس كاربرد معقول عبارتست از حفاظت و استفاده پايدار از تالاب ها و منابع آن ها به نفع كل بشريت.
"تالاب هاي رامسر " كدامند؟
همانطور كه در بالا گفته شد تعريف به عمل آمده از تالاب ها در كنوانسيون رامسر تعريف موسعي است. كنواسيون رامسر تعيين تالاب هاي نمونه، كمياب يا منحصر به فرد را ترغيب نموده است. در واقع تالاب هايي كه براي حفظ تنوع زيستي با اهميت تلقي مي شوند. اين مكان ها پس از معرفي به "فهرست تالاب هاي با اهميت بين المللي كنوانسيون" افزوده شده و به عنوان "سايت هاي (اماكن) رامسر " شناخته مي شوند. كشورهاي عضو توافق نموده اند تا با تعيين تالاب ها به عنوان سايت رامسر، ترتيبات لازم جهت نظارت و مديريت حفاظت از تالاب و تضمين استفاده معقول از آن را فراهم نمايند. تالاب هايي كه در فهرست تالاب هاي با اهميت بين المللي ثبت مي شوند از اهميت اكولوژيكي، گياهي، جانوري، ايستاب شناسي يا هيدرولوژيكي برخوردارند. تالاب هايي كه قرار است در اين فهرست ثبت شوند بايد حائز يك يا چند معيار شناسايي تالاب هاي با اهميت بين المللي باشند.
تعهدات اطراف متعاهد:
تعهدات اطراف متعاهد كنوانسيون رامسر در سه محور اساسي قابل ارزيابي است:
- تلاش در جهت استفاده معقول از كليه تالاب ها از طريق برنامه ريزي هاي ملي اراضي، سياست ها و قوانين مناسب، اقدامات مديريتي، و آموزش عمومي
- تعيين تالاب هاي مناسب فهرست تالاب هاي با اهميت بين المللي و تضمين مديريت كارامد آن ها؛ و
- همكاري هاي بين المللي در ارتباط با تالاب هاي فرامرزي، تالاب هاي مشترك، گونه هاي مشترك، و برنامه هاي توسعه موثر بر تالاب ها.
مكانيسم هاي اجراي كنوانسيون؟
- كنفرانس اطراف متعهد (COP ) هر سه سال يكبار تشكيل جلسه داده و سياست ها و راهكارهايي به منظور پيشبرد هرچه بهتر كنوانسيون تدوين مي نمايد.
- كميته دائمي (متشكل از نمايندگان اطراف از 6 ناحيه رامسر در جهان) هر سال تشكيل جلسه مي دهد تا راهنماي كنوانسيون ميان نشست هاي COP باشد.
- پانل بررسي هاي علمي و فني وظيفه ارائه راهنمايي در مورد مسائل اصلي كنوانسيون را بر عهده دارد.
- دبيرخانه رامسر كار مديريت فعاليت هاي روزمره كنوانسيون را انجام مي دهد.
- ابتكار MedWet (كه دبيرخانه آن در آتن واقع است) مدلي براي همكاري تالاب هاي منطقه اي فراهم آورده است كه هم اكنون ابتكارات منطقه اي ديگر بر اساس كنوانسيون در بسياري از مناطق جهان از آن الگوبرداري نموده اند.
- در سطح ملي، هر يك از اطراف متعاهد موظف به تعيين يك مقام اداري به عنوان مركز مسئول اجراي كنوانسيون مي باشند.
- كشورها به تاسيس كميته هاي ملي تالاب تشويق شده اند، به طوريكه تمام بخش هاي دولتي كه با منابع آبي، برنامه ريزي توسعه، مناطق حفاظت شده، تنوع زيستي، گردشگري، آموزش و غيره سر و كار دارند در اين كميته ها مشاركت مي كنند. بعلاوه مشاركت سازمان هاي غير دولتي و جامعه مدني نيز تشويق شده است.
- سايت هاي رامسر كه در حفظ ويژگي اكولوژيكي خود با مشكل مواجهند مي توانند توسط كشور مربوطه در ليست ويژه اي (موسوم به Montreux Record) قرار داده شوند تا كمك هاي فني لازم براي رفع مشكل آن مهيا شود. (متاسفانه ایران با 7 سایت تالابی در آستانه انقراض، به همراه یونان در صدر این لیست قرار دارد!)
- كشورهاي واجد شرايط مي توانند از صندوق كمك هاي رامسر به منظور اجراي طرح هاي حفاظتي و استفاده معقول از تالاب ها تقاضاي مساعدت مالي نمايند.

سازمان هاي بين المللي همكار
كنوانسيون رامسر تعامل بسيار نزديكي با چهار سازمان غير دولتي جهاني برقرار نموده است كه از ابتدا با كنوانسيون در ارتباط بوده اند؛ اين سازمان ها در قطعنامه سال 1999 وضعيت رسمي "سازمان هاي بين المللي همكار كنوانسيون" را يافتند. در قطعنامه سال 2005 اطراف معاهده تاييد نمودند كه IWMI واجد شرايط وضعيت سازمان بين المللي همكار كنوانسيون (مصرح در سال 1999) است و آن سازمان را به عنوان پنجمين همكار رسمي كنوانسيون پذيرفتند.
سازمان هاي بين المللي همكار، كمك هاي ارزنده اي در سطوح جهاني، منطقه اي، ملي و محلي براي اجراي هرچه بهتر كنوانسيون فراهم مي نمايند، بخصوص از طريق ارائه ي مشاوره هاي فني، مساعدت هاي اجرايي عملياتي و تامين مالي، كه هم توسط ستادهاي مركزي آن ها و هم از طريق دفاتر ملي و منطقه اي و نيز نهادهاي وابسته و شبكه هاي تخصصي ايشان ميسر مي گردد. بعلاوه خود اين سازمان ها متضمن فلسفه ي كنوانسيون رامسر و مفهوم استفاده معقول آن هستند و از اصول راهنماي رامسر در فعاليت هاي خود در سرتاسر جهان پشتيباني مي نمايند. شايان ذكر است كه سازمان هاي بين المللي همكار مرتبا در كليه جلسات كنفرانس اطراف معاهده (COP) و كميته دائمي به عنوان ناظر شركت جسته و در پانل بررسي هاي علمي و فني به صورت اعضاي دائم فعاليت مي نمايند. ذيلا به معرفي سازمان هاي بين المللي همكار كنوانسيون مي پردازيم.
Birdlife International: سازماني است با مشاركت جهاني سازمان هاي حفاظتي كه هدف آن حفاظت از پرندگان، سكونتگاه هاي آن ها و تنوع زيستي مي باشد و در اين راستا به دنبال همكاري جهت استفاده پايدار از منابع طبيعي مي باشد. شركاي اين سازمان در بيش از يكصد كشور و منطقه در جهان فعاليت مي كنند.
اتحاديه بين المللي حفاظت از طبيعت (IUCN): اين سازمان در پي كمك به جهانيان در راستاي يافتن راه حل هاي عملي براي چالش هاي پيش روي محيط زيست و توسعه است. IUCN پشتيباني تحقيقات علمي و مديريت پروژه هاي ميداني را بر عهده دارد و با همكاري دولت ها، سازمان هاي غيردولتي، آژانس هاي ملل متحد، شركت ها و جوامع محلي سعي در پيشبرد و اجراي سياست ها و مقررات را به بهترين نحو ممكن دارد.
موسسه بين المللي مديريت آب (IWMI): اين موسسه يكي از 15 مركز مطالعاتي مورد حمايت گروهي متشكل از 60 دولت، انجمن هاي خصوصي و سازمان هاي بين المللي و منطقه اي است كه مجموعا تحت عنوان گروه مشاوران تحقيقات كشاورزي بين المللي (CGIAR) شناخته مي شوند. IWMI سازماني غير انتفاعي است كه هدفش بهبود مديريت منابع ارضي و آبي براي غذا، معاش و طبيعت مي باشد.
Wetlands International: سازماني بين المللي است كه امر تقويت و ترميم تالاب ها و منابع آن ها را براي انسان ها و تنوع زيستي بر عهده گرفته است. Wetlands International سازماني مستقل، غيرانتفاعي و جهاني است كه از سوي اعضاي آن كه دولت ها و سازمان هاي غيردولتي سرتاسر جهان هستند حمايت مي شود.
WWF International: هدف اين سازمان جلوگيري از تخريب محيط زيست جهان است و نيز ساختن آينده اي كه در آن انسان ها با حفظ تنوع زيستي، تضمين استفاده پايدار از منابع طبيعي و كاهش آلودگي و پسماندها با طبيعت همزيستي مسالمت آميزي داشته باشند.

تعامل كنوانسيون رامسر با بخش خصوصي
كنوانسيون رامسر كه در ابتدا (در سال 1998) همكاري خود را با دو نهاد Danoe Group و شركت آب Evian آغاز نمود، از فرصت هاي بيشتر جهت گسترش همكاري ها با بخش خصوصي و توسعه روابط سودمند دوجانبه با بخش تجاري استقبال نموده است. اهداف كنوانسيون از برقراري چنين روابطي به طور كامل در اصول همكاري ميان كنوانسيون رامسر و بخش تجاري (مصوب قطعنامه سال 2008) بيان گرديده است.

تعامل كنوانسيون رامسر با ساير سازمان ها و كنوانسيون هاي زيست محيطي
مزيت هاي هماهنگي و همكاري ميان كنوانسيون ها و سازمان هاي بين المللي كه وظايف مرتبط و مشتركي را دنبال مي نمايند انكارناپذير است. دبيرخانه كنوانسيون رامسر تلاش زيادي را صرف توسعه همكاري با ديگر سازوكارهاي زيست محيطي نموده است. بعلاوه دبيرخانه رامسر گام هاي ارزشمندي در جهت ترغيب "مقامات اداري" رامسر به منظور برقرراي روابط كاري نزديك با همتايان خويش در ساير كنوانسيون ها و در سطح ملي برداشته است. در ادامه به اختصار برخي از كنوانسيون هاي مرتبط با كنوانسيون رامسر مورد بررسي قرار مي گيرند.
كنوانسيون تنوع زيستي (CBD): در ژانويه 1996 دبيرخانه هاي كنوانسيون رامسر و CBD يك يادداشت همكاري اوليه امضا نمودند. در نوامبر همان سال كنفرانس اطراف CBD از رامسر براي همكاري به عنوان شريك اصلي اجراي اهداف CBD مرتبط با تالاب ها دعوت به عمل آورد. برنامه هاي كاري مشتركي ميان دو كنوانسيون در سال هاي 1998-1999 و 2000-2001 و نيز 2002-2006 با موفقيت به انجام رسيد. نيز كنفرانس اطراف دو معاهده خواستار ارتباطات و همكاري هاي گسترده تري ميان نهادهاي علمي تابع خود گرديده اند.
كنوانسيون حفاظت از گونه هاي مهاجر و حيوانات وحشي (CMS): تفاهم نامه اوليه ميان دبيرخانه هاي رامسر و CMS در فوريه 1997 به امضا رسيد. اين سند به دنبال تقويت همكاري دو كنوانسيون در زمينه هاي ذيل بوده است: پيشرفت مشترك دو كنوانسيون، حفاظت مشترك، جمع آوري و تحليل داده ها، و همچنين توافقات جديد در مورد گونه هاي مهاجر از جمله گونه هاي مهاجر در معرض خطر و گونه هايي كه در وضعيت حفاظتي نامساعدي قرار دارند.
كنوانسيون ميراث جهاني يونسكو : تفاهم نامه دبيرخانه هاي رامسر و مركز ميراث جهاني در مي 1999 به امضا رسيد. همكاري ميان دبيرخانه هاي مورد نظر در راستاي اهداف ذيل قرار دارد:
- افزايش ثبت تالاب ها طبق مفاد دو كنوانسيون
- بازبيني اشكال گزارش دهي و هماهنگي گزارشات درباره سايت هاي مشترك
- كمك به پيشبرد فعاليت هاي آموزشي هر دو كنوانسيون
- هماهنگي در جهت تامين مالي براي سايت هاي مشترك
- تشويق به تاسيس كميته هاي ملي مشترك
كنوانسيون هاي رامسر و ميراث جهاني در سال هاي اخير در پروژه هاي مشاوره مشتركي در تونس، سنگال و موريتاني و درياچه Srebarna در بلغارستان همكاري نموده اند.
كنوانسيون ملل تحد در مورد مبارزه با بيابان زايي (UNCCD): نظر به اهميت فوق العاده تالاب ها در همه مناطق (حتي در مناطق خشك و باير) نمايندگان دبيرخانه رامسر در كنفرانس اطراف UNCCD در اكتبر 1997 شركت نمودند و به نمايندگان حاضر در اين كنفرانس اطلاعاتي پيرامون "تالاب ها در نواحي خشك" ارائه نمودند. پس از آن در دسامبر 1998 و در جريان كنفرانس دوم اطراف UNCCD در داكار نيز دبيركل كنوانسيون رامسر و مدير اجرايي UNCCD تفاهم نامه اي ديگر به منظور ارتباط ميان دو كنوانسيون، هماهنگي تلاش ها و پرهيز از موازي كاري امضا كردند.
كنوانسيون چارچوب ملل متحد در مورد تغييرات آب و هوايي (UNFCCC): تغييرات آب و هوايي (Climate Change) موضوع حائز اهميتي است كه از جهاتي با تالاب ها مرتبط مي باشد. از اين رو دبيرخانه رامسر، IUCN را مامور تهيه سند فني با عنوان "تالاب ها و تغييرات آب و هوايي" براي كنفرانس پنجم UNFCCC نمود. در اين راستا نهاد فرعي مشورتي علمي و فني كنوانسيون تغييرات آب و هوايي (SBSTA) از دبيرخانه كنوانسيون تغييرات آب و هوايي درخواست نمود تا همكاري با كنوانسيون تالاب ها را تقويت نمايد.
ارتباط با كنوانسيون هاي منطقه اي
دبيرخانه كنوانسيون رامسر مبادرت به امضاي تفاهم نامه هاي همكاري با برخي ساز و كارهاي منطقه اي نموده است كه به آن ها اشاره مي شود. كنوانسيون برنامه محيط زيست ملل متحد ( UNEP) براي توسعه و حفاظت محيط زيست دريايي منطقه كارائيب (موسوم به كنوانسيون كارتاهنا)، واحد هماهنگي برنامه عملياتي كنوانسيون حفاظت از محيط زيست دريايي و منطقه ساحلي مديترانه (كنوانسيون بارسلونا)، كنوانسيون حفاظت و توسعه پايدار Carpathians (كنوانسيون كارپاتينز)، برنامه محيط زيست منطقه اي اقيانوس آرام (SPREP)، كميسيون بين المللي حفاظت از رودخانه دانوب (ICPDR)، كميسيون حوزه آبگير درياچه چاد و مقام حوزه آبگير نيجر. و بالاخره كميسيون بين المللي Bassin Congo – Ougangui – Sang (CICOS).
ساير نهادهاي همكار با كنوانسيون رامسر
همچنين دبيرخانه رامسر بر اساس مفاد برنامه مشترك كاري كه در سال 2002 مورد توافق قرار گرفت روابط نزديكي با "برنامه انسان و زيست كره يونسكو " برقرار نموده است. در فوريه 2006 موافقت نامه همكاري ميان رامسر و آژانس محيط زيست اروپايي امضا شد. در ژوئن 2006 موافقت نامه همكاري رامسر و سيستم پايش جهاني (GTOS) به امضا رسيد، و نيز دبيرخانه رامسر همكاري بسيار نزديكي با پروژه GlobWetland آژانس فضايي اروپا (كه پنجاه سايت رامسر در سرتاسر جهان را در بر مي گيرد) آغاز نموده است. سرانجام مي توان به همكاري هاي گسترده ميان كنوانسيون رامسر و سازمان غذا و كشاورزي ملل متحد (فائو) اشاره نمود.
هماهنگي ميان كنوانسيون ها
دبيرخانه رامسر در جلسات هماهنگي كنوانسيون ها كه برنامه محيط زيست ملل متحد ترتيب مي دهد شركت مي نمايد. همچنين دبيرخانه رامسر منابع مالي و زمان زيادي را صرف همكاري با گروه ها و پژوهش هاي مشترك نموده است و هدف آن هماهنگي كنوانسيون هاي مرتبط با محيط زيست بوده است. به طور مثال پژوهشي كه توسط مركز مانيتورينگ محيط زيست جهاني UNEP در مورد امكان هماهنگ سازي شرايط گزارش دهي طبق ساز و كارهاي مختلف صورت گرفت؛ و نيز مشاركت در "گروه مديريت محيط زيست " برنامه محيط زيست ملل متحد .
ايران و كنوانسيون رامسر
كنوانسيون رامسر مشتمل بر يك مقدمه و دوازده ماده است كه از تاريخ ‌٢١ تيرماه ‌١٣٥١ شمسي (‌١٢ ژانويه‌١٩٧٢ ميلادي) براي امضاي دول مفتوح بوده و در تاريخ ‌٤ شهريور ‌١٣٥١ از طرف نماينده ايران در پاريس به امضا رسيده است و تصويب و اجازه تسليم اسناد به آن داده مي‌شود. قانون فوق مشتمل بر يك ماده و متن كنوانسيون ضميمه پس از تصويب مجلس سنا در تاريخ دوشنبه هجده فروردين پنجاه و دو در جلسه روز سه‌شنبه ‌٢٨ اسفندماه ‌١٣٥٢ شمسي به تصويب مجلس شوراي ملي رسيد .
قانون الحاق دولت جمهوري اسلامي ايران به پروتكل اصلاحي كنوانسيون مربوط به تالاب‌هاي مهم بين‌المللي، به ‌ويژه تالاب‌هاي زيستگاه پرندگان آبزي (كنوانسيون رامسر) كه در جلسه سه‌شنبه ‌١٤ خردادماه ‌١٣٦٤ مجلس شوراي اسلامي تصويب و در تاريخ ‌٢٥ خرداد ‌٦٤ به تأييد شوراي نگهبان رسيده و طي نامه شماره ‌٢٣٣٤ مورخ ‌٢٨ خرداد ‌٦٤ رياست جمهوري به نخست‌وزيري واصل گرديده است .
نماينده و سازمان مرجع كنوانسيون رامسر در ايران، سازمان محيط‌ زيست است كه مسؤوليت نظارت و اجراي آن را برعهده دارد. سازمان محيط زيست نيز براي پيشرفت كار، كميته‌اي با نام كميته ملي كنوانسيون رامسر باحضور نماينده‌هاي وزارت علوم، وزارت نفت، وزارت امورخارجه، وزارت جهاد كشاورزي، و دو نماينده از سازمان‌هاي غير دولتي تشكيل داده است كه برترين گروه هاي تصميم گيرنده در اين رابطه هستند.
در حال حاضر بیش از 1800 تالاب در سراسر جهان در لیست تالاب های تحت حفاظت کنوانسیون رامسر قرار دارند که ایران از لحاظ تعداد تالاب های ثبت شده در این کنوانسیون از بین 160 کشور در مقام 19 قرار دارد .
در ایران بیش از 86 تالاب با اهمیت بین المللی شناسایی شده و از بین آن ها تا کنون 33 تالاب در قالب 22 سایت با مساحت 1 میلیون و 681 هزار و 167 هکتار در کنوانسیون ثبت شده اند.

نتيجه گيري:
حفظ و حراست از محيط زيست به عنوان ميراث مشترك بشريت وظيفه آحاد انسان هاست. در اين ميان استفاده معقول از تالاب ها و حوزه هاي آب گير نقش مهمي در توسعه پايدار و همچنين تغييرات آب و هوايي دارد. كنوانسيون رامسر و دبيرخانه آن به عنوان نهاد اصلي مرتبط با حفاظت از تالاب ها و حوزه هاي آبگير ، مركز اصلي حفاظت از تالاب هاي با ارزش بين المللي و نيز هماهنگي ساز و كارهاي مختلف مرتبط با محيط زيست و بخصوص مساله تنوع زيستي و زيست بوم به شمار مي آيد. در اين راستا دبيرخانه كنوانسيون رامسر با همكاري نهادهاي دولتي و خصوصي نقش فعالي در خصوص تسهيل اجراي مفاد مندرج در كنوانسيون ايفا نموده است. تعامل دولت هاي عضو كنوانسيون با دبيرخانه كنوانسيون رامسر و نيز سازمان هاي بين الدولي و غيردولتي درگير در امور زيست محيطي مي تواند به حفاظت شايسته تر از اين منابع طبيعي ارزشمند كه بسياري از آن ها امروزه با خطر نابودي مواجهند كمك نمايد.

ضميمه ها


متن كنوانسيون رامسر در مورد تالاب ها

طرفهاي متعاهدباعلم به همبستگي انسان بامحيط زيست خود.
باتوجه به فعل وانفعالات اساسي اكولوژيك تالاب ها به عنوان تنظيم كننده رژيم آبها و به عنوان محل رشد نباتات بومي وزيستگاه حيوانات مخصوص باين مناطق بالاخص پرندگان آبزي .
بااعتقادبه اينكه تالابهاازنظراقتصادي وفرهنگي وعلمي وتفريحي منبع پرارزشي است كه انهدام آنهاجبران ناپذيراست .
باتمايل به جلوگيري ازتجاوزتدريجي به اين تالابهاوانهدام آنهادر زمان حاضرودرآينده باعلم به اينكه پرندگان آبزي طي مهاجرتهاي فصلي ممكن است ازمرزكشورهاعبورنمايندوبدين لحاظ بايدبعنوان يك منبع بين المللي تلقي گردند.
بااطمينان به اينكه حفظ وحراست تالابهاونباتات وحيوانات آن ممكن است باتوام نمودن سياستهاي ملي واقع بينانه بااقدامات بين المللي هم آهنگ نامين گردد.
نسبت به مقررات زيرتوافق نمودند:
ماده 1-
1-ازلحاظ كنوانسيون حاضرتالابهاشامل مردابهاوباتلاقهاولجن زارها ياآبهاي طبيعي يامصنوعي اعم ازدايمي ياموقت است كه آبهاي شيرين -تلخ ياشوردرآن بصورت راكدياجاري يافت شود-ازآن جمله است آبهاي درياكه عمق آنهادرپايين ترين نقطه جزرازشش مترتجاوزننمايد.
2-ازلحاظ كنوانسيون حاضرپرندگان آبزي پرندگاني هستندكه ازنظر اكولوژي باتالابهاپيوستگي دارند.
ماده 2-
1-هريك ازطرفهاي متعاهدمكلف است تالابهاي حائزاهميت سرزمين خود راكه بايددرفهرست تالابهاي مهم بين المللي (كه ذيلا"فهرست " ناميده ميشود)درج شودتعيين نمايد.ليست مزبوردردفتري كه بموجب ماده 8تاسيس ميشودنگهداري خواهدشد.حدودهريك ازتالابهابايدبطور دقيق مشخص گرديده ودرنقشه اي ترسيم شود.حدودمزبورممكن است شامل مناطق ساحلي وياكرانه هاي مجاورتالابهاوجزيره هاوياقسمتهايي از آب درياكه درتالابهامحاط بوده وعمق آنهادرپايين ترين نقطه جزر بالاترازشش متراست باشدبالاخص هنگاميكه اين تالابهاوجزيره هاويا آبهاي درياازنظرمحل ريست پرندگان آبزي حائزاهميت است .
2-تالابهاييكه درفهرست درج خواهدشدبايدبراساس اهميت بين المللي آنهاازنظراكولوژي -گياه شناسي -حيوان شناسي -درياچه شناسي وآب شناسي انتخاب گردد.تالابهاييكه براي زيست پرندگان آبزي درتمام فصول حائزاهميت است درآغازفهرست درج خواهدشد.
3-درج يك تالاب درفهرست به حقوق محفوظه حاكميت طرف متعاهدي كه تالاب درسرزمين اوواقع شده لطمه اي واردنخواهدساخت .
4-هريك ازطرفهاي متعاهدبهنگام امضاءوتوديع اسنادتصويب كنوانسيون ياالحاق به آن -طبق مقررات ماده 9-لااقل يك تالاب راكه بايدنام آن درفهرست درج شود-تعيين خواهدكرد.
5-طرفهاي متعاهدحق خواهندداشت تالابهاي ديگري راكه درسرزمينشان واقع است به فهرست اضافه نموده ياوطعت تالابهاي مندرج درفهرست راافزايش دهندو يا بعلل فوري كه متضمن منافع ملي است تالابهايي را ازفهرست حذف نمايندوياوسعت تالابهاي مندرج درفهرست رامحدود نمايند.طرفين دراسرع وقت ممكن اين تغييرات رابه اطلاع سازمان يا دولتي كه مسئوليت وظايف دفتردائمي موضوع ماده 9به اومحول است خواهندرسانيد.
6-هريك ازطرفهاي متعاهدمسئوليت هاي خودرادرزمينه بين المللي جهت حفظ وحراست ومراقبت وبهره برداري صحيح ازپرندگاه آبزي مهاجر چه ازنظرتعيين تالابهاي واقع درسرزمين خودكه بايددرفهرست درج شودوچه ازنظراعمال حق خودنسبت به تغييردادن مندرجات فهرست مورد توجه قرارخواهدداد.
ماده 3-
1-طرفهاي متعاهدموظف هستندنقشه هاي اصلاحي تالابهابه نحوي تنظيم نموده وبمورداجراءگذارندكه حفظ وحراست تالابهاي مندرج درفهرست وحتي المقدوربهره برداري صحيح ازآنهارادرسرزمين خودتسهيل نمايد.
2-هزيك ازطرفهاي متعاهدتدابيرلازم راجهت كسب اطلاع دراسرع وقت ممكن ازتغييرات شرايط اكولوژي كه براثرتحولات تكنولوژيك آلودگي ياسايرتصرفات انساني درتالابهاي واقع درسرزمين خودومندرج در فهرست پديدآمده يادرشرف پديدآمدن ميباشدوياوقوع آن امكان پذير است اتخاذ خواهند نمود.
اطلاعات مربوط به اين نوع تعييرات بلافاصله دراختيارسازمان يا دولتي كه مسئول اموردفتردائمي مذكوردرماده 8ميباشدقرارخواهد گرفت .
ماده 4-
1-هريك ازطرفهاي متعاهدتسهيلات لازم جهت حفاظت تالابهاوپرندگان آبزي راباايجادقرق هاي طبيعي درمنطقه تالابهااعم ازاينكه در فهرست درج شده ويانشده باشندفراهم وبنحومقتضي ازآنهانگهداري خواهدكرد.
2-هرگاه يكي ازطرفهاي متعاهددرموارديكه منافع ملي اوفوراايجاب ميكندتالابي راكه درفهرست درج شده است حذف نمايدوياوسعت آنرا كاهش دهدمكلف است تاحدامكان كمبودحاصله دراين تالابهاراجبران وبالاخص قرق هاي طبيعي ديگري رابه ميزاني معادل بامحل زيست قبلي براي پرندگان آبزي وحمايت ازآنهادرهمان منطقه يادرمحل ديگرايجاد نمايد.
3-طرفهاي متعاهدتحقيق ومبادله اطلاعات ونشريات مربوط به تالابها ونباتات وحيوانات بومي آنراتشويق خواهندنمود.
4-طرفهاي متعاهدبااعمال مديريت صحيح كوشش خواهندنمودتعداد پرندگان آبزي رادرتالابهاي مربوطه افزايش دهند.
5-طرفهاي متعاهدتدابيرلازم جهت تربيت پرسنل ذيصلاحيت بمنظورتحقيق درامورتالابهاواداره وحفاظت آنهااتخاذخواهندنمود.
ماده 5-
طرفهاي متعاهددرباره اجراي وظايف ناشي ازكنوانسيون حاضر بالاخص درموردتالابيكه درسرزمينهاي بيش ازيكطرف متعاهدواقع است و يادرمورديكه يك حوضچه آب بين چندطرف متعاهدتقسيم شده است با يكديگرمشورت خواهندنمود.درعين حال طرفهاي متعاهددرزمينه هم آهنگ نمودن وحمايت مجدانه ازسياست ومقررات فعلي وآتي خودمربوط به حفظ وحراست تالابهاونباتات وحيوانات بومي آنهااهتمام خواهند نمود.
ماده 6-
1-درمواردضروري طرفهاي متعاهدكنفرانسهايي درباره حفظ وحراست تالابهاوپرندگان آبزي تشكيل خواهندداد.
2-اين كنفرانسهاجنبه كشورتي داشته وبالاخص درمواردذيل صلاحيت خواهندداشت :
الف -بحث درموردنحوه اجراي كنوانسيون .
ب -بحث درمورد اضافات وتغييراتي كه بايددرفهرست منظورگردد.
ج -بررسي اطلاعاتي كه طبق بند2ماده 3راجع به تغييرات وارده در شرايط اكولوژي تالابهاي مندرج درفهرست تسليم شده است .
د-ارائه توصيه هاي عام ياخاص به طرفهاي متعاهددرموردحفاظت و اداره وبهره برداري صحيح ازتالابهاونباتات وحيوانات بومي آنها.
ه -ارائه درخواست به سازمانهاي بين المللي ذيصلاحيت جهت تنظيم گزارش وآماردرباره اموربين المللي تالابها.
3-طرفهاي متعاهدترتيبي اتخاذخواهندنمودكه مسئولين اداره تالابها درهرمقام -ازتوصيه هاي كنفرانسهادرباره حفاظت وبهره برداري صحيح ازتالابهاونباتات وحيوانات بومي آنهااطلاع يافته وتوصيه هاي فوق الذكرراموردتوجه قراردهند.
ماده 7-
1-طرفهاي متعاهددرهياتهاي نمايندگي خودبراي شركت دراين كنفرانسها اشخاصي راانتخاب خواهندكردكه ازنظرمعلومات وتجارب مكتسبه ضمن اشتغالات علمي واداري ويااشتغالات مربوطه ديگرمتخصص امورمربوط به تالابهاياپرندگان آبزي باشند.
2-نماينده هريك ازطرفهاي متعاهدكه دركنفرانسهاشركت ميكندحق يك راي خواهدداشت .توصيه هابااكثريت ساده آراءراي دهندگان تصويب خواهدشدمشروط براينكه لااقل نصف نمايندگان طرفهاي متعاهددرراي گيري شركت نمايند.
ماده 8-
1-اتحاديه بين المللي براي حفظ وحراست طبيعت ومنابع طبيعي امور دفتردائمي رابموجب مفاداين كنوانسيون وتازمانيكه يك سازمان ديگر يايك دولت بااكثريت دوسوم آراءكليه طرفهاي متعاهدبراي تصدي آن تعيين نشده است بعهده خواهدگرفت .
2-اهم وظايف دفتردائمي عبارتست از:
الف -اعطاء كمك براي دعوت وتشكيل كنفرانس موضوع ماده 6.
ب -تهيه فهرست تالابهاي مهم بين المللي وكسب اطلاعات ازطرفهاي متعاهدطبق بند5ماده 2درموردافزايش وتوسعه وحذف يامحدودكردن تالابهاي مندرج درفهرست .
ج -كسب اطلاعات پيش بيني شده -طبق بند2ماده 3-ازطرفهاي متعاهددر موردهرنوع تغييرات شرايط اكولوژي تالابهاي مندرج درفهرست .
د-ارائه اطلاعات به كليه طرفهاي متعاهددرباره هرگونه تغييرات وارده درفهرست ويادرخصوصيات تالابهاي مندرج درآن واخذتدابيرلازم بمنظورطرح اين مسائل دركنفرانس آينده .
ه -ارائه توصيه هاي كنفرانسهابه طرف متعاهدذينفع درموردتغييرات وارده درفهرست ودرخصوصيات تالابهامندرج درآن .
ماده 9-
1-كنوانسيون براي مدت نامحدودجهت امضاء مفتوح خواهدبود.
2-هريك ازاعضاي سازمان ملل متحدوياهريك ازسازمانهاي تخصصي آن ياآژانس بين المللي نيروي اتمي ويااعضائي كه به ديوان بين المللي دادگستري ملحق شده اندميتوانندبااحرازهريك ازشرايط ذيل طرف متعاهداين كنوانسيون واقع گردند:
الف -امضاي كنوانسيون بدون قيدتصويب .
ب-امضاي كنوانسيون باقيدتصويب وانجام اين قيد.
ج-الحاق به كنوانسيون .
3-تصويب ياالحاق ازطريق توديع اسنادتصويب ياالحاق نزدمديركل يونسكوكه ذيلا"نگهدارنده "خوانده ميشودانجام خواهدشد.
ماده 10-
كنوانسيون چهارماه پس ازاينكه هفت دولت طبق مقررات بند 2ماده 9طرف متعاهدآن گرديدندلازم الاجراءخواهدشد.
2-سپس كنوانسيون نسبت به هريك ازطرفهاي متعاهدچهارماه پس از امضاي بدون شرط تصويب آن ياتوديع اسنادتصويب ياالحاق لازم الاجراء خواهدشد.
ماده 11-
1-مدت اعتباركنوانسيون نامحدوداست .
2-هريك ازطرفهاي متعاهدميتواندپنج سال پس ازتاريخي كه كنوانسيون نسبت به آن طرف متعاهدلازم الاجراءشده است باتسليم اطلاعيه اي به سازمان نگهدارنده كنوانسيون رافسخ نمايد.اين فسخ چهارماه پس از تاريخ وصول اطلاعيه توسط سازمان نگهدارنده نافذخواهدبود.
ماده 12-
1-سازمان نگهدارنده دراسرع وقت ممكن اطلاعات ذيل رابه كليه دولتهايي كه كنوانسيون راامضاءنموده يابه آن ملحق شده انداعلام خواهدنمود:
الف -امضاي كنوانسيون .
ب-توديع اسنادتصويب كنوانسيون .
ج-توديع اسنادالحاق به كنوانسيون .
د-تاريخ لازم الاجراءشدن كنوانسيون .
ه-اطلاعيه هاي مربوط به فسخ كنوانسيون .
2-پس ازلازم الاجراء شدن كنوانسيون سازمان نگهدارنده آنراطبق اصل 102منشورسازمان ملل دردبيرخانه سازمان ملل به ثبت خواهدرسانيد.


طرف هاي متعاهد كنوانسيون رامسر به ترتيب الحاق
01 Australia 21/12/75 81 Lithuania 20/12/93
02 Finland 21/12/75 82 Estonia 29/07/94
03 Norway 21/12/75 83 Philippines 08/11/94
04 Sweden 21/12/75 84 Turkey 13/11/94
05 South Africa 21/12/75 85 Malaysia 10/03/95
06 Iran, Islamic Republic of 21/12/75 86 Comoros 09/06/95
07 Greece 21/12/75 87 The FYR of Macedonia 08/09/95
08 Bulgaria 24/01/76 88 Paraguay 07/10/95
09 United Kingdom 05/05/76 89 Togo 04/11/95
10 Switzerland 16/05/76 90 Latvia 25/11/95
11 Germany 26/06/76 91 Namibia 23/12/95
12 Pakistan 23/11/76 92 Albania 29/03/96
13 New Zealand 13/12/76 93 Congo, Democratic Rep. of 18/05/96
14 Russian Federation 11/02/77 94 Cote d'Ivoire 27/06/96
15 Italy 14/04/77 95 Gambia 16/01/97
16 Jordan 10/05/77 96 Israel 12/03/97
17 Serbia (succ. SFR/Yugoslavia) 27/04/92 97 Malawi 14/03/97
18 Senegal 11/11/77 98 Botswana 09/04/97
19 Denmark 02/01/78 99 Bahamas 07/06/97
20 Poland 22/03/78 100 Georgia 07/06/97
21 Iceland 02/04/78 101 Republic of Korea 28/07/97
22 Hungary 11/08/79 102 Nicaragua 30/11/97
23 Netherlands 23/09/80 103 Monaco 20/12/97
24 Japan 17/10/80 104 Jamaica 07/02/98
25 Morocco 20/10/80 105 Bahrain 27/02/98
26 Portugal 24/03/81 106 Mongolia 08/04/98
27 Tunisia 24/03/81 107 Syria 05/07/98
28 Canada 15/05/81 108 Luxembourg 15/08/98
29 Chile 27/11/81 109 Belize 22/08/98
30 India 01/02/82 110 Thailand 13/09/98
31 Spain 04/09/82 111 Congo 18/10/98
32 Mauritania 22/02/83 112 Colombia 18/10/98
33 Austria 16/04/83 113 Madagascar 25/01/99
34 Algeria 04/03/84 114 El Salvador 22/05/99
35 Uruguay 22/09/84 115 Lebanon 16/08/99
36 Ireland 15/03/85 116 Cambodia 23/10/99
37 Suriname 22/11/85 117 Belarus (succeeded) 25/08/91
38 Belgium 04/07/86 118 Sierra Leone 13/04/00
39 Mexico 04/11/86 119 Benin 24/05/00
40 France 01/12/86 120 United Republic of Tanzania 13/08/00
41 USA 18/04/87 121 Libyan Arab Jamahiriya 05/08/00
42 Gabon 30/04/87 122 Moldova 20/10/00
43 Niger 30/08/87 123 Nigeria 02/02/01
44 Mali 25/09/87 124 Cuba 12/08/01
45 Nepal 17/04/88 125 Azerbaijan 21/09/01
46 Ghana 22/06/88 126 Cyprus 11/11/01
47 Uganda 04/07/88 127 Tajikistan 18/11/01
48 Egypt 09/09/88 128 Mauritius 30/09/01
49 Venezuela 23/11/88 129 Bosnia and Herzegovina (succeeded) 01/03/92
50 Viet Nam 20/01/89 130 Uzbekistan 08/02/02
51 Malta 30/01/89 131 Saint Lucia 19/06/02
52 Guinea-Bissau 14/05/90 132 Dominican Republic 15/09/02
53 Kenya 05/10/90 133 Burundi 05/10/02
54 Chad 13/10/90 134 Kyrgyz Republic 12/03/03
55 Sri Lanka 15/10/90 135 Palau 18/02/03
56 Guatemala 26/10/90 136 Djibouti 22/03/03
57 Bolivia 27/10/90 137 Liberia 02/11/03
58 Burkina Faso 27/10/90 138 Equatorial Guinea 02/10/03
59 Panama 26/11/90 139 Lesotho 01/11/04
60 Ecuador 07/01/91 140 Marshall Islands 13/11/04
61 Croatia 25/06/91 141 Mozambique 03/12/04
62 Slovenia 25/06/91 142 Samoa 06/02/05
63 Romania 21/09/91 143 Myanmar 17/03/05
64 Ukraine 01/12/91 144 Seychelles 22/03/05
65 Liechtenstein 06/12/91 145 Sudan 07/05/05
66 Zambia 28/12/91 146 Antigua and Barbuda 02/10/05
67 Peru 30/03/92 147 Cape Verde 18/11/05
68 Costa Rica 27/04/92 148 Rwanda 01/04/06
69 China 31/07/92 149 Central African Republic 05/04/06
70 Indonesia 08/08/92 150 Barbados 12/04/06
71 Argentina 04/09/92 151 Cameroon 20/07/06
72 Bangladesh 21/09/92 152 Fiji 11/08/06
73 Czech Republic 01/01/93 153 Sao Tome and Principe 21/12/06
74 Slovakia 01/01/93 154 Kazakhstan 02/05/07
75 Guinea 18/03/93 155 Montenegro (succeeded) 03/06/06
76 Trinidad and Tobago 21/04/93 156 United Arab Emirates 29/12/07
77 Papua New Guinea 16/07/93 157 Iraq 17/02/08
78 Brazil 24/09/93 158 Yemen 08/02/08
79 Honduras 23/10/93 159 Turkmenistan 03/07/09
80 Armenia 06/11/93 160 Lao People's Democratic Republic 28/09/10

منابع:
http://www.ramsar.org
http://www.mohit-zist.com
http://www.aftabnews.ir
http://www.ghavanin.ir
http://hsemorshedi.persianblog.ir
http://tarh.majlis.ir
http://www.environment.gov.au
http://www.jncc.gov.uk